Bệnh đái tháo đường ngày càng trở thành vấn đề sức khỏe nghiêm trọng trên toàn thế giới. Căn bệnh này âm thầm tiến triển và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời. Việc hiểu rõ bệnh đái tháo đường là gì và nguyên nhân gây bệnh đái tháo đường là bước đầu tiên giúp mỗi người chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân. Bài viết dưới đây sẽ giải thích cặn kẽ về cơ chế hình thành bệnh, các yếu tố nguy cơ và hướng dẫn cách phòng ngừa đơn giản nhưng hiệu quả.
Bệnh đái tháo đường là gì?
Bệnh đái tháo đường là tình trạng rối loạn chuyển hóa đường trong máu, khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng insulin hiệu quả. Insulin là hormone giúp vận chuyển glucose từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Khi quá trình này bị gián đoạn, lượng đường trong máu tăng cao, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đái tháo đường hiện là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ bảy toàn cầu. Ước tính năm 2021, có khoảng 6,7 triệu ca tử vong liên quan đến căn bệnh này. Đáng chú ý, tại Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường đã tăng gấp đôi trong vòng 10 năm qua, và gần 55% người bệnh không biết mình mắc bệnh.
Bệnh được chia thành ba nhóm chính: đái tháo đường tuýp 1, đái tháo đường tuýp 2 và đái tháo đường thai kỳ. Mỗi loại có đặc điểm và nguyên nhân riêng nhưng đều liên quan đến sự mất cân bằng insulin. Nếu không phát hiện và điều trị sớm, bệnh đái tháo đường có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim mạch, thận, mắt và hệ thần kinh.
Nguyên nhân gây bệnh đái tháo đường
Có nhiều yếu tố góp phần vào sự hình thành bệnh đái tháo đường, mỗi loại bệnh lại có nguyên nhân đặc thù. Dưới đây là các nguyên nhân chính:
- Yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc bệnh đái tháo đường, đặc biệt là cha hoặc mẹ, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ sau sẽ tăng đáng kể.Theo nghiên cứu, người có cha mẹ mắc bệnh có nguy cơ cao gấp 2–6 lần người bình thường.
- Thừa cân, béo phì: Tỷ lệ mắc đái tháo đường tuýp 2 tăng cao ở những người có chỉ số BMI lớn hơn 25. Mỡ thừa, đặc biệt là ở vùng bụng, làm tăng tình trạng kháng insulin, một nguyên nhân trực tiếp dẫn đến bệnh.
- Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh: Ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, giàu chất béo bão hòa, đường tinh luyện làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Một nghiên cứu tại Đại học Harvard chỉ ra rằng người ăn nhiều thịt đỏ và thực phẩm chế biến sẵn có nguy cơ mắc đái tháo đường cao hơn 20%.
- Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất không chỉ làm tăng cân mà còn làm giảm độ nhạy insulin. WHO khuyến cáo mỗi người trưởng thành nên duy trì ít nhất 150 phút hoạt động thể chất vừa phải mỗi tuần để giảm nguy cơ mắc bệnh.
- Tuổi tác: Nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tăng theo tuổi. Người trên 45 tuổi dễ mắc bệnh hơn do sự suy giảm chức năng tuyến tụy và thay đổi trong chuyển hóa glucose.
- Các yếu tố khác: Stress kéo dài, thiếu ngủ, hội chứng buồng trứng đa nang ở phụ nữ, hoặc tiền sử đái tháo đường thai kỳ cũng là các yếu tố làm gia tăng khả năng mắc bệnh.
Ai có nguy cơ bị bệnh đái tháo đường
Bệnh đái tháo đường có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn do các yếu tố liên quan đến di truyền, lối sống và tình trạng sức khỏe hiện tại. Việc nhận diện nhóm nguy cơ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc phòng ngừa và tầm soát bệnh.
- Người có tiền sử gia đình mắc bệnh: Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột từng mắc bệnh đái tháo đường, nguy cơ của bạn sẽ cao gấp 2–6 lần so với người không có tiền sử gia đình.
- Người thừa cân, béo phì: Chỉ số BMI từ 25 trở lên là một trong những yếu tố nguy cơ chính. Mỡ nội tạng nhiều làm tăng đề kháng insulin, đặc biệt ở vùng bụng, dẫn đến rối loạn chuyển hóa glucose.
- Người ít vận động: Một lối sống tĩnh tại không chỉ làm tăng cân mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sử dụng insulin của cơ thể. Những người ngồi nhiều hơn 8 tiếng mỗi ngày có nguy cơ mắc bệnh cao hơn 2 lần so với người vận động thường xuyên.
- Người trung niên và cao tuổi: Sau tuổi 45, chức năng tụy và khả năng đáp ứng insulin bắt đầu suy giảm tự nhiên. Đây cũng là độ tuổi bệnh được phát hiện nhiều nhất.
- Phụ nữ có tiền sử đái tháo đường thai kỳ: Những phụ nữ từng mắc đái tháo đường trong thai kỳ có nguy cơ phát triển đái tháo đường tuýp 2 trong vòng 5–10 năm sau sinh.
- Người mắc các hội chứng rối loạn chuyển hóa: Các tình trạng như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, hoặc hội chứng buồng trứng đa nang đều có mối liên hệ chặt chẽ với sự gia tăng nguy cơ mắc bệnh.
Theo bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hằng, chuyên gia Nội tiết: “Việc tầm soát đái tháo đường ở các nhóm nguy cơ cao cần được tiến hành định kỳ hằng năm để phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời các yếu tố nguy cơ.” Nhận diện đúng đối tượng nguy cơ chính là bước đầu tiên để chủ động phòng ngừa căn bệnh đang ngày càng phổ biến này.
Chế độ sinh hoạt phòng ngừa bệnh đái tháo đường
Phòng ngừa bệnh đái tháo đường đòi hỏi một chế độ sinh hoạt khoa học, bền vững và phù hợp với từng cá nhân. Việc thay đổi lối sống không chỉ giúp ngăn ngừa bệnh mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA), chỉ cần giảm từ 5–7% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2 tới 58%. Cân nặng lý tưởng giúp cải thiện độ nhạy insulin và giảm áp lực lên tuyến tụy.
- Chế độ ăn uống cân đối: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây tươi. Hạn chế đường tinh luyện, thực phẩm chiên xào và đồ uống có đường. Các nghiên cứu chỉ ra rằng chế độ ăn Địa Trung Hải, với nhiều dầu ô liu, cá, hạt, có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.
- Tăng cường vận động thể chất: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với cường độ trung bình như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội. Một nghiên cứu của Đại học Cambridge cho thấy, chỉ cần đi bộ 30 phút mỗi ngày có thể giảm 30% nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2.
- Ngủ đủ giấc và kiểm soát stress: Thiếu ngủ và căng thẳng kéo dài làm tăng hormone cortisol, ảnh hưởng đến chuyển hóa đường huyết. WHO khuyến cáo nên ngủ từ 7–9 tiếng mỗi đêm và áp dụng các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Tầm soát glucose máu ít nhất mỗi năm một lần, đặc biệt đối với những người có yếu tố nguy cơ cao. Phát hiện sớm tiền đái tháo đường giúp can thiệp kịp thời, ngăn ngừa tiến triển thành bệnh.
Bác sĩ Trịnh Hồng Minh, chuyên gia Nội tiết tại Bệnh viện Bạch Mai, chia sẻ: “Một lối sống lành mạnh, được duy trì đều đặn từ sớm, có thể giúp ngăn chặn hoàn toàn sự khởi phát của bệnh đái tháo đường ở phần lớn trường hợp.” Vì vậy, mỗi hành động nhỏ trong sinh hoạt hàng ngày đều có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Nếu bạn cần tư vấn hoặc muốn đăng ký khám chữa bệnh, hãy liên hệ ngay với Phòng Khám Đa Khoa Sài Gòn Bàu Bàng – địa chỉ y tế uy tín tại Bàu Bàng, Bình Dương.
Thông tin liên hệ:
Phòng Khám Đa Khoa Sài Gòn Bàu Bàng
Địa chỉ: D6, KDC Bàu Bàng, Thị Trấn Lai Uyên, Huyện Bàu Bàng, Tỉnh Bình Dương
Hotline: 0967 175 115 – 0918 798 139
